สถาบันแรงงานและเศรษฐกิจที่เป็นธรรมชวนสนทนาต่อเนื่อง ในเสวนาตอนสุดท้ายของซีรีย์ “กรรมกรดิจิทัล” เรื่องการออกแบบแพลตฟอร์มที่เป็นธรรม เพื่อเริ่มต้นคิดกันถึงการออกแบบธุรกิจที่คำนึงถึงประเด็นสิทธิแรงงาน ในหัวข้อ “ส่งใบสมัครงานที่ไหนดี แฟลตฟอร์มทางเลือกที่เป็นธรรม”
แพลตฟอร์มเดลิเวอรี่ไม่ได้ทำหน้าที่เป็นเพียง “นายหน้า” จับคู่ผู้ให้และผู้รับบริการ แพลตฟอร์มเหล่านี้ยังทำหน้าที่เป็นผู้ซื้อ “กำลังแรงงาน” ที่ถูกเสนอขายโดยพนักงานขนส่งหรือไรเดอร์ผ่านช่องทางที่บริษัทแพลตฟอร์มเป็นผู้พัฒนาระบบขึ้น บริษัทแพลตฟอร์มเหล่านี้ได้แต่งหน้าแต่งตัวใหม่ เรียกขานตัวเองและพนักงานด้วยศัพท์แสงที่ประดิษฐ์ขึ้นใหม่ บดบังอำพรางกระบวนการจ้างงานแบบ outsourcing จนแทบจดจำเค้าโครงเดิมไม่ได้
ปี 2563 คนงานประจำที่ถูกเชิญออกจากงานด้วยเหตุ Covid-19 จำนวนมากไหลเข้ามาเป็นคนงานอิสระตามธุรกิจต่าง ๆ บนโลกออนไลน์ ทั้งเป็นไรเดอร์รับส่งคน-ของ-อาหาร ทั้งเป็นแม่บ้านทำความสะอาด ทั้งเป็นเทอราปิสต์ตามบ้าน ไปจนถึงอาชีพอื่นๆ ที่ปรับตัวเองจากหน้าร้านมาสู่แอปพลิเคชันออนไลน์ สถาบันแรงงานและเศรษฐกิจที่เป็นธรรม (JELI) หยิบผลงานเกี่ยวกับชีวิตการทำงานรายชิ้น (gig work) 3 เรื่องที่ชนะการประกวด “คน-งาน-ผ่านแอปฯ อาชีพอิสระใหม่ในโลกไม่มั่นคง” มารีวิวว่าเหล่าคนงานบนแพลตฟอร์มออนไลน์มีชีวิตในฐานะ ‘คนงานขาจร’ ที่ไม่ประจำตามแอปพลิเคชันอย่างไร
ในช่วงห้าปีที่ผ่านมา สังคมไทยได้เห็นการเจริญเติบโตอย่างก้าวกระโดดของธุรกิจแพลตฟอร์ม การเพิ่มจำนวนของไรเดอร์ ผู้ใช้บริการ ร้านค้าและธุรกิจที่เชื่อมต่อกับแพลตฟอร์มดิจิทัล ทำให้ธุรกิจแพลตฟอร์มรายใหญ่มีบทบาทสำคัญในการจัดสรรทรัพยากร ถึงขั้นเข้ามามีอิทธิพลต่อความสัมพันธ์ทางสังคมในหลายมิติ ไม่ว่าวิถีการผลิตแบบแพลตฟอร์มนั้นจะมีผลกระทบด้านบวกและลบต่อสังคมอย่างไรและมากเพียงใด อาจไม่เกินจริงนักที่จะกล่าวว่า อิทธิพลของแพลตฟอร์มดิจิตัลต่อการจ้างงาน การค้า การสื่อสารและรูปแบบการบริโภค อาจทำให้ผู้คนจำนวนมากไม่สามารถจินตนาการชีวิตของตนแบบไร้แพลตฟอร์มได้อีกต่อไป
หากนับตั้งแต่ธุรกิจแพลตฟอร์มรุ่นบุกเบิกอย่างอูเบอร์เข้ามาลงทุนในประเทศไทยจนถึงวันนี้ ก็ถือได้ว่าเศรษฐกิจแพลตฟอร์มในประเทศไทยมีอายุมากกว่า 5 ปีแล้ว
ถึงแม้อูเบอร์ได้ทำข้อตกลงกับแกร็บขอถอนตัวออกจากตลาดในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ไปตั้งแต่ปี 2561 แต่โมเดลธุรกิจของอูเบอร์มีอิทธิพลถึงขั้นทำให้เกิดปรากฎการณ์ที่นักวิชาการเรียกกันว่า “อูเบอร์ไรเซชั่น (Uber-ization) นั่นคือ รูปแบบของการจ้างงานของอูเบอร์ กลายเป็นโมเดลกระแสหลัก กำหนดรูปแบบการจ้างงานที่เป็น “มาตรฐาน” ของแพลตฟอร์มในภาพรวม โมเดลนี้ทำให้เกิดรูปแบบการจ้างงานที่เฉพาะเจาะจงรูปแบบหนึ่ง คือ ดูดเอาทรัพยากรมาใช้อย่างสิ้นเปลือง (extractive) และเอาเปรียบขูดรีด (exploitative) ทั้งที่มันไม่จำเป็นต้องเป็นแบบนั้น
สำหรับคนที่เชื่อมั่นในหลักการเรื่องความเสมอภาคและความเป็นธรรมทางเศรษฐกิจ อาจไม่ต้องใช้เวลามากนักที่จะมองเห็นว่าปัญหาที่คนงานแพลตฟอร์มกำลังประสบในปัจจุบันนี้หยั่งรากลึกและกินความกว้างไปกว่าเรื่องการจ้างงาน แต่เป็นประเด็นของวัฒนธรรมของทุนและการเมืองเรื่องแรงงาน
ช่วงหลายสัปดาห์ที่ผ่านมา แพลตฟอร์มพูดคุยด้วยเสียงแห่งใหม่ที่ชื่อ “คลับเฮาส์” (Clubhouse) ได้จุดกระแสสร้างความฮือฮาในแวดวงโซเชียลเป็นอย่างมาก ขนาดที่มียอดดาวโหลดทั่วโลกถึง 4 ล้านครั้งภายในเดือนพฤศจิกายน 2563 เพียงเดือนเดียว
ในสังคมไทย แพลตฟอร์มนี้กลายเป็นพื้นที่ใหม่สำหรับการพูดคุยสนทนาประเด็นร้อนต่างๆ ในสังคมโดยเฉพาะประเด็นการเมือง ยกตัวอย่างช่วงของการอภิปรายไม่ไว้วางใจรัฐบาลเมื่อวันที่ 16-19 กุมภาพันธ์ที่ผ่านมา เกิดห้องสนทนาจำนวนมากเพื่อวิเคราะห์หรือเก็บตกประเด็นที่ฝ่ายค้านจุดขึ้น
แรงงานแพลตฟอร์ม (platform labor) เป็นแรงงานกลุ่มที่กำลังเติบโตขึ้นอย่างรวดเร็ว โดยเฉพาะในภาวะที่เศรษฐกิจถดถอยและขณะที่เกิดการว่างงานหรือการทำงานต่ำกว่าระดับ (underemployment) สูงเช่นในปัจจุบัน
นอกจากแรงงานกลุ่มที่เราเริ่มคุ้นชินกัน อย่างเช่น ไรเดอร์ส่งอาหาร-ส่งผู้โดยสาร-ส่งสินค้าแล้ว ปัจจุบัน มีแรงงานแพลตฟอร์มหรือคนงานกิ๊ก (gig worker) กลุ่มใหม่ ที่เป็นกลุ่มคนงานหญิงซึ่งเรามักไม่ค่อยรู้จักหรือรับรู้ถึง เช่น พนักงานทำความสะอาด พนักงานนวดและผู้ดูแลด้านสุขภาพ
Coronavirus infections and deaths peaked in Thailand during the month of August, and frustrations over the government’s mishandling of the situation spurred another wave of political unrest on the streets of Bangkok. While the country was deep in the middle of both a health and political crisis this month, the JELI team has been doing what we can to support and empower workers struggling through the lockdown.
July has been a challenging month for workers and people all across Thailand, with COVID cases and deaths reaching record highs while the government offers little relief. The JELI team has still been working hard to support workers and promote labor justice in Thailand during these hard times. Below you’ll find updates on JELI’s work from this eventful month.
Welcome to JELI’s first monthly newsletter! We have been working hard to support app-based workers and promote labor justice in Thailand’s growing gig economy. Below you will find the most recent updates related to the work we have been doing here at JELI.
Labor Network for People’s Rights is a coalition of organized labor groups that believe in democracy and are no longer willing to tolerate dictatorship in Thailand. Since the government led by General Prayut Chan-o-cha came into power, the economy has taken a downturn and workers everywhere have faced tremendous hardship
