แพลตฟอร์มเดลิเวอรี่ไม่ได้ทำหน้าที่เป็นเพียง “นายหน้า” จับคู่ผู้ให้และผู้รับบริการ แพลตฟอร์มเหล่านี้ยังทำหน้าที่เป็นผู้ซื้อ “กำลังแรงงาน” ที่ถูกเสนอขายโดยพนักงานขนส่งหรือไรเดอร์ผ่านช่องทางที่บริษัทแพลตฟอร์มเป็นผู้พัฒนาระบบขึ้น บริษัทแพลตฟอร์มเหล่านี้ได้แต่งหน้าแต่งตัวใหม่ เรียกขานตัวเองและพนักงานด้วยศัพท์แสงที่ประดิษฐ์ขึ้นใหม่ บดบังอำพรางกระบวนการจ้างงานแบบ outsourcing จนแทบจดจำเค้าโครงเดิมไม่ได้
ในช่วงห้าปีที่ผ่านมา สังคมไทยได้เห็นการเจริญเติบโตอย่างก้าวกระโดดของธุรกิจแพลตฟอร์ม การเพิ่มจำนวนของไรเดอร์ ผู้ใช้บริการ ร้านค้าและธุรกิจที่เชื่อมต่อกับแพลตฟอร์มดิจิทัล ทำให้ธุรกิจแพลตฟอร์มรายใหญ่มีบทบาทสำคัญในการจัดสรรทรัพยากร ถึงขั้นเข้ามามีอิทธิพลต่อความสัมพันธ์ทางสังคมในหลายมิติ ไม่ว่าวิถีการผลิตแบบแพลตฟอร์มนั้นจะมีผลกระทบด้านบวกและลบต่อสังคมอย่างไรและมากเพียงใด อาจไม่เกินจริงนักที่จะกล่าวว่า อิทธิพลของแพลตฟอร์มดิจิตัลต่อการจ้างงาน การค้า การสื่อสารและรูปแบบการบริโภค อาจทำให้ผู้คนจำนวนมากไม่สามารถจินตนาการชีวิตของตนแบบไร้แพลตฟอร์มได้อีกต่อไป
หากนับตั้งแต่ธุรกิจแพลตฟอร์มรุ่นบุกเบิกอย่างอูเบอร์เข้ามาลงทุนในประเทศไทยจนถึงวันนี้ ก็ถือได้ว่าเศรษฐกิจแพลตฟอร์มในประเทศไทยมีอายุมากกว่า 5 ปีแล้ว
ถึงแม้อูเบอร์ได้ทำข้อตกลงกับแกร็บขอถอนตัวออกจากตลาดในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ไปตั้งแต่ปี 2561 แต่โมเดลธุรกิจของอูเบอร์มีอิทธิพลถึงขั้นทำให้เกิดปรากฎการณ์ที่นักวิชาการเรียกกันว่า “อูเบอร์ไรเซชั่น (Uber-ization) นั่นคือ รูปแบบของการจ้างงานของอูเบอร์ กลายเป็นโมเดลกระแสหลัก กำหนดรูปแบบการจ้างงานที่เป็น “มาตรฐาน” ของแพลตฟอร์มในภาพรวม โมเดลนี้ทำให้เกิดรูปแบบการจ้างงานที่เฉพาะเจาะจงรูปแบบหนึ่ง คือ ดูดเอาทรัพยากรมาใช้อย่างสิ้นเปลือง (extractive) และเอาเปรียบขูดรีด (exploitative) ทั้งที่มันไม่จำเป็นต้องเป็นแบบนั้น
สำหรับคนที่เชื่อมั่นในหลักการเรื่องความเสมอภาคและความเป็นธรรมทางเศรษฐกิจ อาจไม่ต้องใช้เวลามากนักที่จะมองเห็นว่าปัญหาที่คนงานแพลตฟอร์มกำลังประสบในปัจจุบันนี้หยั่งรากลึกและกินความกว้างไปกว่าเรื่องการจ้างงาน แต่เป็นประเด็นของวัฒนธรรมของทุนและการเมืองเรื่องแรงงาน
ช่วงหลายสัปดาห์ที่ผ่านมา แพลตฟอร์มพูดคุยด้วยเสียงแห่งใหม่ที่ชื่อ “คลับเฮาส์” (Clubhouse) ได้จุดกระแสสร้างความฮือฮาในแวดวงโซเชียลเป็นอย่างมาก ขนาดที่มียอดดาวโหลดทั่วโลกถึง 4 ล้านครั้งภายในเดือนพฤศจิกายน 2563 เพียงเดือนเดียว
ในสังคมไทย แพลตฟอร์มนี้กลายเป็นพื้นที่ใหม่สำหรับการพูดคุยสนทนาประเด็นร้อนต่างๆ ในสังคมโดยเฉพาะประเด็นการเมือง ยกตัวอย่างช่วงของการอภิปรายไม่ไว้วางใจรัฐบาลเมื่อวันที่ 16-19 กุมภาพันธ์ที่ผ่านมา เกิดห้องสนทนาจำนวนมากเพื่อวิเคราะห์หรือเก็บตกประเด็นที่ฝ่ายค้านจุดขึ้น
แรงงานแพลตฟอร์ม (platform labor) เป็นแรงงานกลุ่มที่กำลังเติบโตขึ้นอย่างรวดเร็ว โดยเฉพาะในภาวะที่เศรษฐกิจถดถอยและขณะที่เกิดการว่างงานหรือการทำงานต่ำกว่าระดับ (underemployment) สูงเช่นในปัจจุบัน
นอกจากแรงงานกลุ่มที่เราเริ่มคุ้นชินกัน อย่างเช่น ไรเดอร์ส่งอาหาร-ส่งผู้โดยสาร-ส่งสินค้าแล้ว ปัจจุบัน มีแรงงานแพลตฟอร์มหรือคนงานกิ๊ก (gig worker) กลุ่มใหม่ ที่เป็นกลุ่มคนงานหญิงซึ่งเรามักไม่ค่อยรู้จักหรือรับรู้ถึง เช่น พนักงานทำความสะอาด พนักงานนวดและผู้ดูแลด้านสุขภาพ
